Văn hóa không phải để tự hào, mà để tự hỏi

(Văn Hóa Ẩn & Hiện - Những lớp sóng vô hình tạo nên thế giới hữu hình - Bài 4)

Khi ai đó nói: “Tôi tự hào về văn hóa của dân tộc mình”, ta thường gật đầu. Khi thấy một nghi lễ truyền thống, một phong tục cổ xưa, một nét đẹp được ca ngợi – ta thường trầm trồ. Nhưng nếu dừng lại một chút, ta có thể thấy một điều đáng ngẫm: chúng ta đã quá quen với việc xem văn hóa là thứ để tôn vinh, mà quên mất rằng, nó cũng cần được nhìn lại, cập nhật và thậm chí — chất vấn.

Văn hóa không phải là di tích. Nó là dòng chảy. Và bất kỳ dòng chảy nào cũng cần có sự chọn lọc. Những gì từng đúng trong quá khứ, có thể không còn phù hợp với hiện tại. Những gì từng gắn kết cộng đồng, đôi khi lại vô tình tạo ra chia rẽ trong thế hệ mới.

Ta có thể tự hào về tinh thần "kính trên nhường dưới", nhưng có bao giờ ta tự hỏi: liệu nó có đang khiến người trẻ khó lên tiếng?
Ta có thể yêu quý truyền thống "dĩ hòa vi quý", nhưng có khi nào chính nó lại khiến ta ngại va chạm, ngại tranh luận, và cuối cùng — ngại thay đổi?

Văn hóa nếu không được soi rọi, sẽ trở thành khuôn mẫu. Mà khuôn mẫu, nếu không được đặt vào ngữ cảnh mới, rất dễ trở thành áp đặt. Có những thứ ta nghĩ là “nét đẹp văn hóa”, nhưng thực chất là tàn dư của định kiến. Có những điều ta giữ gìn vì “bản sắc”, nhưng thật ra là vì chưa dám thử khác đi.

Không phải điều gì được truyền lại cũng đáng giữ nguyên. Không phải ai lớn tuổi hơn cũng đúng. Không phải sự im lặng nào cũng là khôn ngoan.

Hiểu văn hóa là một quá trình sống động. Là khi ta vừa học hỏi, vừa gạn lọc, vừa dũng cảm đặt câu hỏi. Là khi ta biết chừa lại khoảng trống cho thế hệ sau viết tiếp, chứ không đóng khung mọi thứ bằng hai chữ "truyền thống".

Bởi nếu văn hóa chỉ để trưng bày mà không để sử dụng, chỉ để kể lại mà không để sống cùng, thì đến một lúc nào đó — nó sẽ trở thành ký ức được lặp lại, chứ không còn là thực thể đang sống.

Kết mở:
Câu hỏi không phải là “ta có giữ được văn hóa không?”, mà là: ta có đang sống cùng nó một cách tỉnh táo và chọn lọc không?